بررسی عیب سرکجی در قالی های دستباف ایرانی

مقدار و جهت تاب نخ های تار یکی از عوامل مهم و موثر بر خواص نخ تار در داخل ساختار فرش است به طوری که میزان چرخش آنها به هنگام تحت کشش بودن و هنگام رهایی از کشش تعیین کننده میزان سرکجی در فرش است. بررسی تاثیر مقدار و جهت تاب بر میزان سرکجی فرش های دستباف ایرانی موضوع این تحقیق بوده که اصطلاح تاب زندگی نمایانگر مقدار گشتاور باقیمانده در نخ تار است که باعث سرکجی در فرش می گردد. تاب زندگی در نخ با مقدار کشش وارد بر نخ، هندسه ساختاری نخ، خواص الیاف مصرفی، نوع و مقدار تثبیت نخ ارتباط دارد. به عبارتی مقدار تاب زندگی نخ-های تار نمایانگر چگونگی رفتار فرش پس از بریده شدن و رهایی از کشش است. برای این منظور 4 چله از نخ های چندلای تار با نمرات یکسان ولی تاب های مختلف ( نمره نخ تک لا 1/20 انگلیسی، تاب در متر 800z ، نمره نخ چندلا 12/20 انگیسی، تعداد لا 12و مقدار تاب در متر 120s، 240s، 260s و 320s ) در کارگاه ریسندگی زنبق تهیه شد. سپس چهار عدد نمونه فرش با نوع گره فارسی راست با استفاده از نخ های خاب پشمی با نمره 5 متریک و تاب s50 بافته شد. نخ-های پود شامل پود نازک پنبه ای با تاب s70 و پود کلفت پنبه ای با تاب z80 بود. تراکم تاری 10 سرنخ در هر سانتیمتر و تراکم پودی 4 گره در سانتیمتر و تراکم گره 5 گره در سانتیمتر در نظر گرفته شد. مقدار سرکجی در نمونه فرش ها به روش سرکجی در پارچه محاسبه گردید و مقدار تاب زندگی با استفاده از فرمول ارائه شده به کمک مدل ریاضی، برای نخ های چندلا محاسبه گردید که به علت نبود امکانات، اندازه گیری تاب زندگی یا گشتاور باقیمانده به صورت عملی امکانپذیر نشد. نتایج نشان داد در فرش هایی که تاب نخ های تار بیشتر است، نسبت به نخ های تار با تاب کمتر، تحت شرایط یکسان بافت، سرکجی بیشتری دیده می شود که این امر ناشی از زاویه تاب بالاتر و کشش بیشتر وارد بر این نخ هاست. طبق روابط ارائه شده بین کشش وارد بر نخ و گشتاور ایجاد شده، با افزایش مقدار تاب گشتاور وارد بر نخ نیز افزایش می یابد. همچنین نتایج نشان داده شد که جهت سرکجی در فرش در جهت خلاف تاب نخ های چندلای تار است.